Bu maqola shuningdek qolgan tillarda ham mavjud: English Русский (Russian)
Бугун, 9 сентябрь куни, Тошкентда зилзила содир бўлди, унинг кучи икки баллга етди. Зилзиланинг эпимаркази Мирзо-Улуғбек туманида жойлашган эди. Кўплаб шаҳар аҳолиси ижтимоий тармоқларда ўз таассуротлари билан ўртоқлашди: улар ер силкинишларини эмас, балки портлашга ўхшаш қаттиқ овоз эшитишганини айтишди. Бу ҳолат кўплаб саволларни келтириб чиқарди ва баъзилар бу зилзила эмас, балки бошқа бирор нарса бўлган, деган тахминларни илгари суришди. Келинг, бу нималигини аниқлаб олайлик.
Бу нима учун содир бўлади?
Зилзила давомида бундай овозлар кам учрамайди. Улар бир неча сабабларга кўра пайдо бўлиши мумкин ва кўпинча зилзиланинг чуқурлиги ва тури билан боғлиқ бўлади.
Бу ҳолатда зилзиланинг эпимаркази ер юзасига яқин — атиги 10 километр чуқурликда бўлган. Бу сейсмик фаоллик пайтида содир бўлган “энергетик портлаш”ни келтириб чиқарди, яъни ер қобиғи ёрилишидан чиққан энергия ҳавода акустик тўлқин ҳосил қилди.
Бу тўлқин, аслида, овоз зарбасидир, уни шаҳар аҳолиси портлаш каби ҳис қилишган. Овоз чуқур ва кескин гумур билан кечган, бу ер юзасига яқин чуқурликда энергиянинг тез чиқиши натижасида пайдо бўлган. Зилзиланинг эпимаркази ер юзасига қанча яқин бўлса, бундай овозлар шунча кучли ва яққол эшитилади.
Зилзила овозлари: бу нима?
Зилзила билан бирга келадиган овозлар сейсмоакустик тўлқинлар деб аталади. Улар ер ва ҳаво орқали тарқалади ва зилзиланинг қуввати ва чуқурлигига қараб енгил гумдан тортиб, баланд портлашларгача ўзгариши мумкин. Бу овозлар одатда кучсиз зилзилаларда аниқроқ эшитилади, чунки бундай пайтларда силкинишлар минимал бўлади ёки улар умуман сезилмайди.
Зилзила юзага яқин чуқурликда содир бўлганда, у фақат сейсмик эмас, балки акустик тўлқинларни ҳам келтириб чиқаради. Шу билан Тошкент аҳолисининг кўпчилиги қаттиқ овоз эшитгани, лекин кучли силкинишлар ҳис қилмагани тушунтирилади. Бу ҳолда зилзила асосан вертикал хусусиятга эга бўлган, бу ҳам акустик тўлқинларнинг пайдо бўлишига ёрдам берган.
Матн ИИ томонидан таржима қилинган. Аниқроқ маълумот учун мақоланинг рус тилидаги вариантини фойдаланинг