Bu maqola shuningdek qolgan tillarda ham mavjud:
English 
Русский (Russian)
Non – bu shunchaki oziq-ovqat emas. U ko‘plab madaniyatlarda hayotning asosiy ramzi va oziq-ovqatning asosi hisoblanadi. O‘zbekistonda non har bir dasturxonda alohida o‘ringa ega. Ammo bugungi kunda nonning qanday tashilishi va saqlanishi haqiqiy norozilik va tashvishga sabab bo‘lmoqda. Oldinlari eng muqaddas mahsulotlardan biri bo‘lgan nonni do‘konlarga shunday og‘ir holatda yetkazish insonlar salomatligiga tahdid solayotganidan daxshatga tushasiz. Kirli bagajlar, eski-yangi latta-luttalar, va non uchun hech qanday himoya yo‘qligi – mana shu tashkentliklar va boshqa shaharliklar duch kelayotgan haqiqatdir.
Bu qanday amalga oshirilmoqda?
Sovet davrida non maxsus jihozlangan avtomobillarda tashilgan, bu esa gigienik talablarni eng yuqori darajada ta’minlardi: non yotgan palletlar faqat metall ilgaklarga tegardi, bu esa iflos yuzalar bilan kontaktda bo‘lishning oldini olardi. Ammo bugun biz nima ko‘ramiz? Nonni kirli “Damas”larda, yengil avtomobillar bagajida, eski tozalanmagan kurpachalarda, usti yana bir chang bosgan lattada tashishadi. Ko‘pincha non umuman yopilmaydi — u oddiygina bagajda, sanitariya qoidalariga zid sharoitda yotadi. Bu dahshatli ko‘rinadi, va bejiz emas: har kuni iste’mol qiladigan mahsulotni bunday sharoitlarda tashishni qanday qilib normal holat deb hisoblash mumkin?
“Potrebitel.uz” hamjamiyati foydalanuvchisi Toshkent viloyatida olingan suratlarni bo‘lishdi, ularda nonning kir “Damas” ichida tashilayotganini ko‘rish mumkin. “Ba’zan non umuman yopilmaydi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri bagajda yotadi yoki eski banan qutilariga joylanadi”, — deb yozdi u g‘azab bilan.
Bu holat shunchaki nonni bunday sharoitda tashilayotganini ko‘rsatib qolmay, balki uni yuklayotgan odamlar ham qo‘lqopsiz ishlayotganini bildiradi. Ular o‘nlab bo‘lak nonni qo‘llari bilan olib, iflos avtomobildan hech ham tozaroq bo‘lmagan do‘konga ko‘chirishadi. Xaridorlar esa bemalol yaqinlashib, bir necha bo‘lakni qo‘llari bilan ushlab, “eng yangisini” tanlagunicha, bir nechasini olib ko‘rishadi. Bularning hammasi normal ko‘rinadi! Ammo bu umuman normal emas.
Esdan chiqqan standartlar
Ko‘plab xaridorlar hali ham sovet davridagi standartlarni eslaydilar. O‘sha paytlarda non faqat maxsus mashinalarda tashilgan, u yerda non kirlanishdan himoyalangan edi. Non do‘konlarida sotuvchilar oq xalat va qalpoqlarda bo‘lib, xaridorlar esa maxsus vilkalar yordamida nonni tanlardilar. Hammasi mukammal o‘ylangan edi, hech kim non kasallik yoki infeksiya manbai bo‘lishidan xavotirlanmasdi.
Bugun esa bunday standartlar esdan chiqayotgandek. Biz xuddi o‘nlab yillar orqaga chekinib, gigienik qoidalarni oddiy bir rasmiyatchilik deb qabul qilayotgandekmiz. Biroq savol millionlab odamlarning salomatligi haqida ketmoqda. Bagajdan axloqsizlikka botgan yoki do‘konda o‘nlab qo‘llar tegib ketgan non iste’molchilar uchun haqiqiy tahdiddir.
Nima uchun bunday holat yuzaga kelmoqda?
Bu daxshatli vaziyatning bir nechta sabablari bor. Birinchi va aniq sababi – tejamkorlik. Xususiy tadbirkorlar non tashish xarajatlarini kamaytirishga harakat qilib, maxsus mashinalar o‘rniga o‘z avtomobillaridan foydalanmoqdalar. Ularni tushunish mumkin — katta non tashuvchi mashinalar qimmat turadi, va kichik biznes bunday qo‘shimcha xarajatlarga ega bo‘lishi har doim ham imkoni yo‘q.
Yana bir muammo – bu hukumat nazoratining sustligi. Non asosiy oziq-ovqat mahsuloti bo‘lib, u qat’iy nazorat ostida bo‘lishi kerak. Ammo amalda nazorat minimal yoki umuman yo‘qdek. Hech kim nonni qanday tashilayotgani va do‘konlarda qanday saqlanayotganini kuzatib bormayapti.
Ko‘plab do‘konlarda non noto‘g‘ri sharoitlarda saqlanmoqda. Non yotadigan javonlar ko‘pincha kirli bo‘lib, oyoqlar darajasida joylashgan, bu esa mahsulotni ifloslanishga yanada ko‘proq moyil qiladi. Va bundan ham yomoni, o‘zlari xaridorlar masalani yanada og‘irlashtirmoqda: ular hech qanday ehtiyot choralarini ko‘rmasdan bir necha bo‘lak nonni ushlaydilar, “o‘sha eng yaxshisini” tanlash uchun. Ko‘pchilikning qo‘llari jamoat transportidan yoki do‘kondan keyin gigiena talablariga mos emas, bu esa gigiena yo‘qligini yanada kuchaytiradi.
Ba’zilar fikricha, aynan shu gigienasizlik nonning arzon narxining sababidir.
“Agar nonni toza paketlarda va yaxshi sharoitda olib kelishsa, narxlar darhol oshardi”, — deb yozishmoqda foydalanuvchilar internetda.
Ammo salomatlikdan tejamkorlik qilish kerakmi? Bunday sharoitlarda, mutaxassislarning ta’kidlashicha, ichak tayoqchasi yoki hatto gepatit kabi jiddiy kasalliklarni yuqtirib olish oson.
Bu muammo bilan qanday kurashish kerak?
Yechimlar bir necha va ular ravshan:
- Hukumat nazoratini kuchaytirish. Sanitariya xizmati non qanday tashilayotgani va saqlanayotganini qat’iy kuzatib borishi kerak. Maxsulot xavfsizligini ta’minlaydigan eski standartlarni qaytarish kerak.
- Tadbirkorlar va iste’molchilar uchun ta’lim kampaniyalari. Ko‘p odamlar nonni tashish va saqlashda gigienik qoidalarning qanchalik muhimligini bilishmaydi. Savdogarlarni ham, xaridorlarni ham mahsulot bilan qanday to‘g‘ri ishlash kerakligi haqida xabardor qilish zarur, shunda ular sog‘lig‘iga xavf solmasligi uchun.
- Gigiena qoidalarini buzganlik uchun jazo choralari. Non tashish va saqlash qoidalarini buzayotgan tadbirkorlar javobgarlikka tortilishi kerak. Bunday qoidabuzarliklar uchun jarimalar va jazolar kiritilishi gigienasizlikka qarshi samarali kurash usuliga aylanishi mumkin.
- Zamonaviy o‘rash texnologiyalarini joriy qilish. Nonni qadoqlashning zamonaviy usullarini keng qo‘llash imkoniyatini ko‘rib chiqish kerak. Agar non do‘konlarga o‘ralgan holda yetkazib berilsa, bu infeksiya xavfini sezilarli darajada kamaytiradi va mahsulotning xavfsizligini oshiradi.
Ko‘plab ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari allaqachon eski tizimni qaytarishni taklif qilmoqdalar, bu tizimda non faqat maxsus mashinalarda tashilgan, do‘konlarda esa non tanlash uchun maxsus vilkalar ishlatilgan. Bu shunchaki sovet davrlariga nisbatan nostalgiya emas — bu millionlab odamlarning sog‘lig‘i va farovonligi haqida g‘amxo‘rlik. Non ko‘pchilik uchun, ayniqsa O‘zbekistonda, asosiy oziq-ovqat mahsuloti bo‘lgan sharoitlarda, bu mahsulot bizning dasturxonimizga qanday yetib kelishiga jiddiy yondashish kerak.
Maqolada sun’iy intellekt tomonidan amalga oshirilgan tarjima sababli xatolar bo‘lishi mumkin. Tafsilotlarni aniqlash uchun maqolaning ruscha versiyasiga murojaat qiling. Agar xatoliklarni sezsangiz, materialni tuzatish uchun Uzvaibik_bot telegram-botiga yozishingiz mumkin.
