Бу мақола шунингдек қолган тилларда ҳам мавжуд:
English 
Русский (Russian)
Ўзбекистонда чандиқланган ҳолат: рулга ёшлар ҳуқуқисиз ўтириб, автомобилларда ҳаракатланишмоқда. Бу қандай мумкин? Ахир, автомобиль бошқариш — йирик масъулият, йўл ҳаракати қоидаларини билиш ва ҳужжатга эга бўлишни талаб қилади. Лекин аслида воқеа янада даҳшатли: ёшлар шахсий шахслардан ёки «соядаги» автолизинг компанияларидан автомобилларни ижарага олишмоқда, ва улар ҳуқуқ, ёш ва тажрибани талаб қилишмайди. Аслида, ҳамма масъулият бир нарсага айлантирилган: пулга. Ижара пули тўланса, автомобиль калитлари берилади, ёш ва ҳуқуқсизликка кўз юмилади.
Қаерга кетяпмиз? Бу қандай рўй бераяпти? Нима учун бу воқеа мамлакатимизда пайдо бўлди? Бу кўп жиҳатдан лизинг қилувчиларнинг нафақат ўз ҳудудидаги одамларга бефарқлиги, балки тез фойда олиш истаги билан боғлиқ. Аксарият “соядаги” шахслар учун асосийси — машина ижарага берилиши ва пул олиш. Ким рулга ўтириши муҳим эмас: мактаб ўқувчиси, талаба ёки ҳужжатсиз катта инсон. Ахир улар қонун олдида ҳеч қандай мажбуриятга эга эмаслар, текширишлардан қўрқишмайди.
Бу муносабат нафақат масъулиятсиз, балки жинояткордир. Ҳар доим даҳшатли йўл-транспорт ҳодисалари ҳақида эшитамиз, ва кўпинча рулда айнан шу ёшлар бўлади, чунки улар автомобиль бошқаришга тайёр эмаслар. Улар ўз ҳаракатларининг оқибатларини тушунмайдилар, бошқариш кўникмалари йўқ ва фавқулодда вазиятларда қандай ҳаракат қилиш кераклигини билмайдилар. Яқинда мактаб ва техникум ўқувчилари томонидан ижарага олинган автомобиль юқори тезликда юрган пайтда юк машиналарига тўқнашгани туфайли фожиа юз берди.
Соядаги автомобиль ижаралари муаммоси Бугунги кунда Интернет бу каби «соядаги» компанияларнинг эълонлари билан тўлиб-тошган. Уларда шундай дейилади: «Ҳуқуқларинг йўқми? Муаммо эмас! Ёш ҳам муҳим эмас, фақат кунлик тўловни ўз вақтида тўла». Бу қонун бузилишини очиқ тарғиб қилиш бўлиб, одамларнинг ҳаётини хавф остига қўяди. Ва энг ачинарлиси — бундай эълонлар юзлаб! Бу ҳар куни ўнлаб ёшлар ижарага олинган автомобильда рульга ўтириши ва йўлларда ҳақиқий хавф яратиши мумкинлигини англатади.
Бундай компаниялар ноқонуний ишлашади, қонун ва қоидаларни четлаб ўтишади, ва бу уларнинг мижозларни рўйхатга олмасликларини, ҳужжатларни текширмасликларини англатади. Бу соя бозори, у ерда фойда инсонлар ҳаётидан муҳим.
Бу ҳолат нима учун кучаймоқда? Сабаблар бир нечта. Биринчидан, бу “тушунчалар” ва жазосизлик маданияти. Кўпчилик ёшлар учун автомобиль — бу мақом рамзи, ўзини намойиш этиш имконияти. Ота-оналар ҳар доим фарзандларини назорат қила олишмайди, ва таъқиқлар фақат қизиқишни кучайтиради. Ёшлар мустақилликка интилишади, аммо улар нафақат ўзларини, балки атрофдагиларни ҳам қандай хавфга қўйиб қўяётганликларини тушунмайдилар.
Иккинчидан, бу тартибга солиш тизимининг камчиликлари. Расмий автолизинг компаниялари қоидага мувофиқ ишлайдилар, у ерда мижозларнинг ёши ва ҳужжатлари текширилиши шарт. Аммо “соядаги” ижарачилар қонун назаридан ташқарида қолишади, ва улар текширувларга дуч келмайдилар.
Нима қилиш керак? Бундай ижара компанияларининг фаолиятини назорат қилиш ва тартибга солишни кучайтириш керак. Давлат органлари ноқонуний автолизинг нуқталарини аниқлаш ва ёпиш учун мақсадли рейдларни бошлашлари керак. Ёшларга ва ҳужжатсиз шахсларга автомобиль ижарага бериш учун катта жарималар жорий қилиниши керак. Лекин бунинг ўзи етарли эмас.
Ёшлар ва уларнинг ота-оналарига қаратилган ахборот кампанияси керак. Автомобиль бошқариш — бу эрмак эмас, балки катта масъулият эканини тушунтириш лозим. Ёшлар рулга ўтиришга тайёр бўлмаганларида, уларни ўз бошқарувига рухсат бериш мумкин эмас, чунки бу уларнинг ёки бошқаларнинг ҳаётига хавф туғдириши мумкин.
Калит нуқта — бу ижарачиларнинг масъулияти бўлиши керак. Автомобилларни ижарага берувчилар мижозларнинг ҳужжатларини текширишлари, ижарани рўйхатдан ўтказишлари ва уларга машиналарини ишониб топширган шахслар учун тўлиқ жавобгар бўлишлари керак.
Йўлларимизда содир бўлаётган воқеалар ҳақида ҳаммамиз ўйлаб кўришимиз керак. Нечта ҳаёт йўлда йўқолиши керак, тўғри чоралар қабул қилингунигача? Тажрибасиз ва ҳуқуқсиз ёшлар йўл ҳаракати қатнашчиси бўлганида — бу вақт бомбаси. Ва уни фақат қонунлар ва барча иштирокчиларнинг масъулияти орқали тўхтатиш мумкин.
Мақолада сунъий интеллект томонидан амалга оширилган таржима сабабли хатолар бўлиши мумкин. Тафсилотларни аниқлаш учун мақоланинг русча версиясига мурожаат қилинг. Агар хатоликларни сезсангиз, материални тузатиш учун Uzvaibik_bot телеграм-ботига ёзишингиз мумкин.
