Bu maqola shuningdek qolgan tillarda ham mavjud:
English 
Русский (Russian)
Яқинда Коррупцияга қарши курашиш агентлиги кутилмаганда баёнот бериб, текширув натижасида кўплаб вазирликлар ва давлат тузилмаларининг қонунни жиддий бузиш ҳолатлари аниқланганини маълум қилди. Маълум бўлишича, қатор идораларнинг раҳбарлари қонунга хилоф равишда бизнес билан шуғулланишда давом этаётганлар. Хусусан, Қурилиш, Сув хўжалиги ва Қишлоқ хўжалиги вазирликларида 398 раҳбар ходим 449 тадбиркорлик субъектларининг таъсисчилари эканлиги аниқланган. Бошқа вазирликларда ҳам вазият шундан фарқ қилмайди: Транспорт, Таълим ва Маданият вазирликларида 107 раҳбар 116 компания таъсисчилари бўлиб чиқди.
Қандай қилиб бу ҳолат юзага келди?
Бу савол ҳайрат уйғотади. Нега бундай қонунбузарликлар ишга қабул қилиш жараёнида аниқланмайди? Ахир қонунга кўра, амалдорларга тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш тақиқлангани аниқ. Бу нафақат қонуннинг очиқ-ойдин бузилиши, балки тизимдаги коррупциянинг аниқ кўрсаткичи ҳамдир.
Масаланинг аниқ томони шундаки: нега лавозимга тайинлаш жараёнида номзодларнинг тижорат манфаатлари мавжудлиги бўйича тўлиқ текширув ўтказилмайди? Бундай тартиблар қонунни била туриб бузадиган шахсларни давлат тузилмаларига киришидан ҳимоя қила олмасмиди? Бу каби ҳолатлар кадрлар сиёсатидаги ҳамда давлат хизматчиларини назорат қилишдаги камчиликларни кўрсатиб турибди.
Рақамли хавфсизлик бўйича эксперт Шухрат Курбанов таъкидлашича, бундай қонунбузарликларнинг олдини олиш учун мавжуд технологиялар ва маълумотлардан фойдаланиш мумкин эди. Унинг сўзларига кўра, бунда ПИНФЛ (Фуқаронинг шахсий идентификация рақами) ва юридик шахсларнинг таъсисчилари реестри каби маълумотлар базалари мавжуд.
“Ушбу маълумотлар базаларида мосликларни топиш учун қандайдир оддий скрипт ишлатишга нима халақит берди?” — дея савол қўяди Курбанов.
Унинг сўзларига кўра, агар жараённи автоматлаштириш қийин бўлса, оддий методларни қўллаб, масалан, Excel ва ВПР функциясидан фойдаланиб, бир кунда барча мосликларни топиш мумкин эди.
“Охир-оқибат, давлат лавозимига тайинлашда ёки юридик шахсни қайта рўйхатдан ўтказишда «бизнес билан шуғулланаётган амалдор» ҳақида огоҳлантирувчи тизим яратиш мумкин. Аммо бу, эҳтимол, унчалик ҳам муҳим эмасдир?”, — дейди эксперт.
Нега жазо бундай юмшоқ?
Бундан ҳам ҳайратланарлироғи — аниқланган қонунбузарликларга нисбатан кўрилган чоралар. Бундай шахсларни ишдан бўшатиш ва жавобгарликка тортиш ўрнига, уларни шунчаки компаниялар таъсисчилари рўйхатидан чиқаришга мажбур қилишмоқда, улар билан суҳбат ўтказишмоқда. Бунақа ҳолатларда қонунни билиб туриб бузишни тасодифий хатолик сифатида қабул қилиш керакми?
Бу ерда муҳим савол туғилади: агар шахс тадбиркорликни тақиқлаш ҳақидаги қонунни билиб туриб бузган бўлса, нега уни шунчаки бизнесдан чиқишга мажбур қилади, ўрнига жиддийроқ санкцияларга дучор қилмайди? Бу жазосизликнинг хавфли прецедентини яратади ва коррупцион муҳитни янада кучайтиради.
Мушкулни қандай ҳал қилиш мумкин?
Бундай ҳолатларнинг олдини олиш учун қуйидаги муҳим чораларни жорий этиш зарур:
- Давлат хизматига қабул қилишда тўлиқ текширув: номзодлар бизнес манфаатлари ёки тижорат тузилмаларида иштирокини текширувдан ўтказишлари лозим. Бу давлат секторида ишлай туриб тадбиркорлик қилишга уринувчи шахсларни аниқлаб чиқариш имконини беради.
- Чиновниклар даромади ва активларини доимий назорат қилиш: давлат хизматчиларининг даромадлари ва активлари устидан доимий назорат ўрнатиш лозим, бу қонунбузарликларни ўз вақтида аниқлаш имконини беради.
- Қонунбузарлик учун қаттиқ санкциялар: қонунни бузган шахслар шунчаки компания таъсисчиларидан чиқиш билан қутилмасликлари керак. Уларни ишдан бўшатиш ва қонунбузарлик учун жавобгарликка тортиш каби жиддий чоралар қўлланилиши лозим.
- Ахборотнинг ошкоралиги ва оммага етказилиши: амалдорлар ва уларнинг активлари ҳақидаги маълумотлар оммага очиқ бўлиши керак, бу жамият назоратини кучайтиради ва коррупцион ҳаракатлар эҳтимолини камайтиради.
Бундай чораларсиз, давлат хизмати шахсий манфаатдорлик воситасига айланиш хавфига эга, қонунлар шунчаки формалликка айланади, ва қонунбузарлар ўз ҳаракатлари учун жавобгарликка тортилмайди.
Матн ИИ томонидан таржима қилинган. Аниқроқ маълумот учун мақоланинг рус тилидаги вариантини фойдаланинг