Бу мақола шунингдек қолган тилларда ҳам мавжуд:
English 
Русский (Russian)
Ўзбекистонликлар президент мамлакатнинг Ҳудудий кодексига ўзгартириш киритиш тўғрисидаги қонунни имзолаганлиги ҳақидаги янгиликни катта умид ва интизорлик билан қабул қилишди. Янги ўзгартиришларга кўра, ўз уй-жойидан маҳрум бўлган мулкдорлар, ўз уйлари бузилишига қадар, унинг қиймати ва келтирилган барча зарарлар учун тўлиқ компенсация олишлари керак. Бу янгилик фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган бўлиб, уларнинг уйлари олдиндан тўлиқ ва адолатли компенсация олмасдан бузилмаслигини кафолатлайди. Аммо, бу ерда бир нюанс бор – бу қоидалар бизнинг қонунчилигимизда аллақачон мавжуд, аммо қурилишчилар бу шартларни бажаришга шошилмайдилар.
Бир қарашда, бу мулкдорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда муҳим қадам бўлиб кўринади. Қонун ҳеч бир инсон ўз уйидан адолатли компенсация олмасдан чиқарилишига йўл қўймасликни ваъда қилади. Бу билан, ўз уйларининг ихтиёрсиз бузилишига дуч келганлар ниҳоятда ўзларини ҳимояланган ҳис қилишлари мумкин. Лекин, бу умидбахш сўзлар ортида нима яширилган?
Афсуски, ҳақиқат унчалик ёрқин бўлмаслиги мумкин. Компенсация тўлаш қоидаси бизнинг Конституциямизда ҳам мавжуд, аммо, афсуски, унинг амалга оширилиши яхши эмас. Ўз уйларидан тўғри компенсация олмасдан маҳрум бўлган одамлар ҳақидаги ҳодисалар кам эмас. БМТнинг етарли уй-жой ҳуқуқи бўйича махсус маърузачиси Балакришнан Раджагопал Ўзбекистонга ташрифидан сўнг, уй-жой ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган қонунлар амалиётда кўпинча фақат қоғозда қолиб кетиши ҳақида таъкидлади.
Раджагопалнинг таъкидлашича, Ўзбекистонда шаҳарларни янгилаш бўйича кенг кўламли лойиҳалар олиб борилмоқда, бу жараёнда бутун кварталлар бузиб ташланмоқда. Аммо, бу ишлар кўпинча етарли ҳуқуқий асоссиз амалга оширилмоқда ва жабрланувчи фуқаролар ўз муаммолари билан ёлғиз қолмоқда, ўз ҳуқуқларини самарали ҳимоя қилиш имкониятисиз.
“Бу қонунлар амалиётда кўпинча амалга оширилмайди, чунки одамлар улар ҳақида билмайди, уларни амалга оширишда муаммолар бор ва бузилишларни амалга оширишда ҳуқуқий ҳимоя воситалари йўқ, айниқса, қурилиш секторида”, – таъкидлади махсус маърузачи.
Раджагопал суд тизимининг ҳолатидан чуқур ташвиш билдирди, аксарият суд ишлари қурилишчилар ва аҳоли ўртасида кўпинча қурилишчилар фойдасига ҳал қилинишига эътибор қаратди. Шунингдек, у нодавлат шикоят бериш механизмларининг самарасизлигига ишора қилди, улар камдан-кам ҳолларда жабрланувчиларга ўз вақтида ва етарли компенсация беришни таъминлайди.
Эксперт маълум қилишича, экспроприация қилинган уй-жой учун компенсация амалиёти алоҳида ташвиш уйғотади. Ушбу компенсациялар кўпинча етарли эмас, кечиктириб тўланади ёки умуман тўланмайди. Бузиш ва кўчириш, унинг сўзларига кўра, баъзан зўравонлик билан ўтказилади, айрим уй эгалари хавфли қурилиш ёки сув ва газни узиб қўйиш сабабли ўз уйларини тарк этишга мажбур бўлади. Таклиф қилинган янги уй-жойлар, одатда, шаҳарларнинг четида яқинда қурилган кўп қаватли уйларда жойлашган бўлиб, бу ҳам кўчирилган аҳоли ўртасида норозиликка сабаб бўлади.
БМТнинг махсус маърузачиси томонидан билдирилган бу баёнотлар ташвиш уйғотмасдан қолмайди. Конституциянинг асосий қоидалари тўғри бажарилмаётган бўлса, янги қонун вазиятни ҳақиқатан ҳам ўзгартиришга қодир эканлигига қандай ишонч ҳосил қилиш мумкин?
Ўз уй-жойидан маҳрум бўлиш хавфига дуч келган минглаб ўзбекистонликлар учун янги қонун умид шоъласи бўлиб кўринади. Аммо уни қўллаш амалиётида ҳақиқий ўзгаришларсиз, ҳуқуқларни ҳимоя қилишнинг аниқ механизми бўлмасдан, бу умид пуч бўлиши мумкин. Бу қонун фуқаролар манфаати йўлида ишлайдими ёки инсон ҳуқуқларини бузиш давом этаётган иллюзияни яшириш учун яна бир найрангми?
Бугун, ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ, ҳокимият ваъдалари фақат қоғозда қолмаслигини кузатиш муҳим. Бизга ҳақиқий ҳимоя механизми керак, у ҳар бир ўзбекистонлик ўз уйида хавфсиз ҳис қилишига кафолат бериши лозим. Биз ҳокимиятдан фақат сўзларни эмас, балки уларнинг ниятларини тасдиқлайдиган ҳаракатларни талаб қилишимиз керак. Вақт кўрсатади, янги қонун ҳақиқий ҳимоя бўладими ёки адолатнинг яна бир иллюзиясими.
Матн ИИ томонидан таржима қилинган. Аниқроқ маълумот учун мақоланинг рус тилидаги вариантини фойдаланинг
