Бу мақола шунингдек қолган тилларда ҳам мавжуд:
English 
Русский (Russian)
Ўзбекистонда ташвишли вазият юзага келди: пиёдалар йўлларда тобора “ҳеч ким” бўлиб бормоқда, ҳайдовчилар эса “ҳамма”. Мамлакатда ҳар сафар йўл-транспорт ҳодисаси юз берганда, ҳуқуқ-тартибот органлари ўз ахборот хабарлари ва видеоларида гўёки бизга ишора қилаётгандек – айб пиёдаларда, ахир айнан улар “йўлга чиқиб кетган” ёки “ноқулай жойдан ўтган”. Аммо ҳокимиятлар асосий омилни тилга олишни унутади: пиёдаларнинг йўлларни хавфсиз кесиб ўтишларига имкон бермайдиган муаммоли ва чала инфратузилма. Ваъда қилинган светофорли пиёда ўтиш жойлари қаерда? Мавжуд пиёда ўтиш жойларида нормал ёритиш қаерда? Нега автомобильлар йўлни пиёда ўтиб кетаётган одамларга йўл бермайди? Ва бу саволларнинг рўйхатини яна узоқ давом эттириш мумкин…
Хатолар устига хатолар
Афсуски, Ўзбекистондаги кўплаб йўллар шундай тарзда лойиҳалаштирилганки, одамлар кўп қаватли трассалар орқали ўтиш йўлларини излашга мажбур, чунки бу ерда пиёда ўтиш жойлари йўқ. Бу хавфли вазиятларни яратади ва авариялар хавфини оширади.
Вазият фойда олишга шошилаётган қурилиш компаниялари томонидан янада оғирлашмоқда. Тошкент ва мамлакатнинг бошқа йирик шаҳарларида кенг кўламли қурилиш ишлари олиб борилмоқда. Аммо қурилиш компаниялари кўпинча тротуарларни тўсиб қўяди, пиёдаларни йўлга тушишга мажбур қилади. Бу нафақат ноқулай, балки жуда хавфли. Ва энг аламлиси, буни ҳеч ким эътиборга олмайди.
Энг ёмони, Ўзбекистонда шаҳарлар автомобил ҳайдовчиларига, эмас пиёдаларга афзаллик бериладиган тамойилга асосан ривожланмоқда. Шунинг учун кўп қаватли трассалар ва чорраҳалар кўпаймоқда, бу пиёдаларнинг ҳаётини янада мураккаблаштиради. Бундай инфратузилма машиналарга ҳаракатланиш учун барча қулайликларни яратади, пиёдалар эса четда қолади.
Пиёдалар эҳтиёжларини инкор этиш йўл-транспорт ҳодисалари сонининг кўпайишига олиб келади. Пиёда ўтиш жойлари ва тротуарларсиз авариялар хавфи кескин ортади. Бундан ташқари, автомобилларга мўлжалланган инфратузилмани ривожлантириш йўлларда автомобиллар сонини оширади, бу эса ўз навбатида зарарли моддалар чиқиндиларининг кўпайиши ва ҳаво сифатининг ёмонлашувига олиб келади.
Автомобил ҳайдовчилари учун яратилган устунлик ижтимоий адолатсизликни ҳам кучайтиради. Ўзбекистондаги кўп одамлар автомобиль сотиб олишга қодир эмас ва жамоат транспорти ҳамда пиёда юришга боғлиқдир. Уларнинг эҳтиёжларини инкор этиш ижтимоий адолатсизликни кучайтиради.
Яна бир муҳим жиҳат – автомобилларга йўналтирилган шаҳар муҳити яшаш учун камроқ яроқли бўлиб қолади. Шовқин, ифлосланиш ва пиёдалар учун хавфсиз зоналарнинг йўқлиги шаҳарларни яшаш учун камроқ қулай қилади.
Муваффақиятсиз мисоллар
Биз шиддат билан Детройтда қурилган “ёрқин келажак”ка кетмоқдамиз. Бир пайтлар Америка автомобиль саноатининг юраги сифатида танилган бу Америкалик шаҳар бугун урбанистик таназзулнинг рамзига айланган. Бир пайтлар гуллаб-яшнаган шаҳар ўзининг автомобилларга мўлжалланган инфратузилмаси қурбони бўлди, бу иқтисодий ва ижтимоий инқирозга олиб келди.
Иккинчи жаҳон урушидан кейин Детройт иқтисодий бумни бошидан кечирган. Автомобиль саноати гуллаб-яшнаган ва шаҳар инфратузилмаси автомобиллар сонининг ўсиши ҳисобга олинган ҳолда ривожланган. Кўп қаватли шоссе йўллари, чорраҳалар ва автотураргоҳлар қурилди, бу Детройтни автомобил ҳайдовчилари учун энг қулай шаҳарлардан бирига айлантирди. Аммо, бу вақтда ҳам таназзулнинг биринчи белгилари намоён бўла бошлади.
Автомобиль инфратузилмасини ривожлантириш жамоат транспортининг таназзулига ва шаҳар туманларининг йўқ бўлишига олиб келди. Шоссе йўллари шаҳарни парчалаб, пиёда ҳаракатланишни деярли мумкин бўлмаган ҳолатга келтирди. Шаҳар муҳити яшаш учун камроқ қулай бўлиб, аҳоли оҳиста ҳудудларга кўчиб ўта бошлади. Бу сизга ҳеч нарсани эслатмайдими?
XXI асрнинг бошига келиб, Детройт арвоҳ-шаҳарга айланди. Аҳоли сони 1,8 миллиондан 700 000 кишидан кам бўлди. Ташландиқ уйлар, бўш турган осмонўпар бинолар ва вайрон бўлган заводлар одатий ҳолга айланди. Бир пайтлар тараққиётнинг рамзи бўлган кўп қаватли шоссе йўллари ҳеч қаёққа кетмайдиган бўш йўлларга айланди.
Сўнгги йилларда Детройт шаҳарни қайта тиклаш учун саъй-ҳаракатлар қилади. Асосий йўналишлардан бири пиёдалар ва велосипедчиларга мўлжалланган шаҳар инфратузилмасини тиклаш бўлди. Ёшил зоналарни яратиш, жамоат транспортини таъмирлаш ва пиёда йўлакларини қуриш бўйича лойиҳалар амалга оширилмоқда. Аммо тикланиш жараёни секинлик билан кетмоқда ва катта саъй-ҳаракатлар ҳамда инвестицияларни талаб қилади.
Детройтнинг тарихи бошқа шаҳарлар учун дарс бўлиб, автомобил инфратузилмасини ҳаддан ташқари ривожлантириш шаҳар муҳитининг вайрон бўлишига ва иқтисодий таназзулга олиб келиши мумкинлигини кўрсатади. Бугунги кунда дунё бўйлаб кўплаб шаҳарлар бу ҳикоядан хулоса чиқариб, пиёдалар ва велосипедчилар манфаатлари автомобилистлар манфаатлари билан тенг ҳолда ҳисобга олинган мувозанатли шаҳар инфратузилмасини яратишга интилишмоқда. Афсуски, Тошкент ҳокимияти бошқаларнинг хатоларидан сабоқ олмайди.
Нима қилиш керак?
Вазиятни ўзгартириш учун шаҳарсозлик ва инфратузилмага бўлган ёндашувни қайта кўриб чиқиш зарур. Ва бу ҳаммага маълум ва банал нарсалар, нима учундир бизнинг мамлакатимизда ҳеч ким амалга оширишни хоҳламайди.
Бутун мамлакат учун хавфсиз пиёда инфратузилмаси концепциясини ишлаб чиқиш ва ҳар бир йирик шаҳарга мослаштириш зарур. Унинг асосий элементи сифатида пиёда йўлаклари ва сифатли тротуарларнинг мавжудлиги бўлиши керак.
Тротуарлар одамларнинг қулай ҳаракатланиши учун етарлича кенг бўлиши ва тегиз ҳамда барқарор қопламга эга бўлиши керак. Шунингдек, ёритиш хавфсизликни оширадиган муҳим омил бўлиб, тунги вақтда авария ва жиноятларнинг олдини олади. Тротуарлар бўйлаб ёшил зоналар нафақат шаҳар эстетикасини яхшилайди, балки пиёдалар учун янада ёқимли шароитлар яратади.
Светофорлар ва яшил сигнални чақириш тугмалари билан тартибга солинган ўтиш жойлари барча йирик трассаларда ўрнатилиши керак. Кенг йўлларда пиёдалар ўтишни давом эттиришдан олдин тўхтайдиган хавфсизлик ороллари ўрнатилиши муҳимдир.
Умуман олганда, одамларнинг хавфсизлигини яхшилаш учун пиёдалар ороллари, сунъий тепаликлар ва “ётган полициячилар” каби трафикни тинчлантириш элементларини фаол қўллаш керак. Бу чоралар “Шумахерлар”ни пиёда ўтиш жойлари ва турар-жой ҳудудларида тезликни пасайтиришга мажбур қилади. Йўлнинг ўтиш жойларида тортиши ҳам автомобильларнинг тезлигини пасайтиришга ёрдам беради.
Бу ишдаги биринчи қадам мавжуд ҳолатни баҳолаш бўлиши керак. Катта маълумотлар ёрдамида мавжуд пиёда инфратузилмасини таҳлил қилиш ва муаммоли зоналарни аниқлаш зарур. Йўл-транспорт ҳодисалари тўғрисидаги маълумотларни йиғиш ҳам асосий муаммоларни аниқлашга ёрдам беради.
Олинган маълумотларга асосланиб, пиёда инфратузилмасини яхшилаш бўйича комплекс режа ишлаб чиқилиши мумкин. Бу ерда жамоатчилик муҳокамалари ва сўровномаларни ўтказиш жуда муҳим бўлиб, фуқаролардан фикр-мулоҳазалар олиш, уларнинг таклифлари ва тавсияларини режани ишлаб чиқиш ва амалга оширишда ҳисобга олиш керак. Лойиҳани амалга оширишни пиёдалар энг кўп хавфга дучор бўладиган энг муҳим ҳудудлардан бошлаш мумкин, олинган тажрибадан кейинги лойиҳани кенгайтиришда фойдаланиш мумкин.
Умуман олганда, пиёдаларга муносабат ва инфратузилмани ривожлантиришдаги устуворликларни ўзгартириш узоқ ва мураккаб жараён эканлигини тан олиш керак. Аммо, ушбу ўзгаришларсиз, Ўзбекистондаги пиёдалар “ҳеч ким” бўлиб қолаверади, ҳайдовчилар эса “ҳамма” бўлади.
Матн ИИ томонидан таржима қилинган. Аниқроқ маълумот учун мақоланинг рус тилидаги вариантини фойдаланинг
