Bu maqola shuningdek qolgan tillarda ham mavjud:
English 
Русский (Russian)
Odamlarni o‘ldiradigan iflos havo — mana shu bilan Toshkent kuz-qish mavsumini kutib olmoqda. Shahar tutun bilan qoplanib, bu muammo tobora chidab bo‘lmas darajaga yetmoqda. Har kuni ertalab shahar aholisi uyg‘onib, yangiliklarni ko‘rishadi: Toshkent doimiy ravishda dunyoning eng ifloslangan shaharlarining TOP-10 taligida joylashib kelmoqda. Nega? Javob oddiy: hech kim bu muammoni hal qilayotgani yo‘q. Go‘yo mahalliy hokimiyat ko‘zlarini yummoqda, va har yili uch ming kishi iflos havo tufayli erta vafot etayotgan bo‘lsa-da, amaldorlar yoki hech narsa qilmayapti, yoki yaqin orada hamma narsa o‘zgarishini va’da qilib, xalqni bo‘sh va’dalar bilan aldashda davom etmoqda.
Poytaxtni bo‘g‘ayotgan issiqxonalar
Nega Toshkent havosi bu qadar dahshatli? Buning asosiy sababi — poytaxtni har tomondan o‘rab olgan issiqxonalar faoliyatining nazoratsizligi. Ushbu issiqxonalarni isitishda ko‘mir, ba’zida esa hatto eski shinalar yoqiladi. Ha, noto‘g‘ri eshitmadingiz, shinalar! O‘zingiz tasavvur qiling: kuzning shirin salqin havosi o‘rniga ertalabki havoni nafas olganda siz qattiq kuygan hidini sezasiz. Bu na afsona va na uydirma — bu biz yashayotgan haqiqat.
Ammo va’da qilingan havo tozalash uskunalari qayerda? Issiqxonalardan chiqayotgan zararli chiqindilarni filtrlaydigan uskunalar qayerda? Aftidan, biz ularni yana ko‘p yillar kutishimizga to‘g‘ri keladi, va shu bilan birga, odamlar bo‘g‘ilib yashayotgan bir paytda, shahar ifloslanish darajasi bo‘yicha qora ro‘yxatlarga kirmoqda.
Chayqalayotgan umidlar
Toshkent nafaqat ekologik halokat yoqasida turibdi — u allaqachon shunday halokat ichida yashamoqda. Issiqxonalarda hosilni saqlab qolishga harakat qilayotganimizda, biz nafas olmasdan yashay olmaydigan odamlarni o‘ldirmoqdamiz. Shahar atrofini issiqxonalar qoplab olgan, ular poytaxtni o‘z chiqindilari bilan bo‘g‘moqda.
Bu qanday o‘lim o‘yini? Uni hokimiyat va biznes “issiqxonalar zarurligi” bahonasida o‘ynayapti. Qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatlash va odamlarning toza havodan nafas olish huquqi o‘rtasidagi muvozanat qayerda? Biz faqat umidlarning chayqalishini va kuchayib borayotgan ekologik halokatni ko‘rmoqdamiz.
Bu yagona muammo emas — issiqxonalarni va turar-joy binolarini isitish uchun ishlayotgan elektr stansiyalari ham havoni ifloslanishiga katta hissa qo‘shmoqda. Bu ob’ektlar yetarli darajada filtr va tozalash tizimlari bilan ishlamaydi. Biz ularning zararli oqibatlari bilan nafas olyapmiz.
Hokimiyatning haqiqiy harakatlari qayerda?
Nima uchun amaldorlar konditsionerli ofislarida, yopiq derazalar ortida sukut saqlashmoqda? Javob oddiy: hech kim javobgarlikni zimmasiga olmoqchi emas, va biz jim turishda davom etgan ekanmiz — hech narsa o‘zgarmaydi.
Kim bunga javob beradi?
Amaldorlar “biz sizga g‘amxo‘rlik qilayapmiz” degan o‘yinni davom ettirayotgan paytda, haqiqiy vaziyat har kuni yomonlashmoqda. Va’da qilingan tozalash tizimlarini o‘rnatish choralari qayerda? Issiqxonalar va elektr stansiyalari ustidan qattiq nazorat qayerda? Bu savollar allaqachon ritorikaga aylanib qolgan, chunki ko‘rinishidan, hech kim bunga javob bermoqchi emas.
Bu qarorlar uchun kim to‘laydi? Biz, shahar aholisi. Biz har kuni iflos havo bilan nafas olib, sog‘lig‘imiz bilan to‘laymiz. Ha, hokimiyat aholini alday oladi, muammoni vaqtincha yashira oladi, nima desalar ham va’da berishi mumkin. Ammo tabiatni aldab bo‘lmaydi, va har safar biz ifloslanish haqida ma’lumotlarni ko‘rganimizda, bu biror narsa noto‘g‘ri ekaniga signal bo‘ladi.
Bu bilan qanday kurashish mumkin?
- Harakatsizlikka chek qo‘yish. Issiqxonalarda va elektr stansiyalarida tozalash tizimlarini darhol o‘rnatish lozim. Besh yildan keyin emas, hoziroq. Odamlarning hayotlari kutishga loyiq emas.
- Javobgarlik. Ekologik masalalarni hal qilish uchun mas’ul bo‘lgan har bir amaldor ularni bajarishdagi muvaffaqiyatsizliklar uchun shaxsiy javobgarlikni o‘z zimmasiga olishi kerak. Shahar aholisi ko‘ziga qarab turib, harakatsizlik tufayli ular o‘layotganini qanday tan olish mumkin?
- Jamoatchilikni jalb qilish. Fuqarolar toza havo uchun kurashda faol ishtirokchilar bo‘lishlari kerak. Minglab odamlarning sog‘lig‘i xavf ostida bo‘lsa, befarq qolishning iloji yo‘q.
Toshkent kutib turolmaydi. Agar biz hokimiyatning ko‘zbo‘yamachiligi va harakatsizligini qabul qilishda davom etsak, havo ifloslanishi odamlarning hayotiga zomin bo‘lib qolaveradi. Issiqxonalar va energetika ob’ektlari — iqtisodiyotning muhim qismi, ammo odamlarning hayoti va sog‘lig‘i birinchi o‘rinda bo‘lishi kerak. Toza havo haqida savol bu bizning tirik qolishimiz haqida savol, va agar biz sog‘lom shaharda yashashni xohlasak, unda harakat qilish vaqti keldi.
Maqolada sun’iy intellekt tomonidan amalga oshirilgan tarjima sababli xatolar bo‘lishi mumkin. Tafsilotlarni aniqlash uchun maqolaning ruscha versiyasiga murojaat qiling. Agar xatoliklarni sezsangiz, materialni tuzatish uchun Uzvaibik_bot telegram-botiga yozishingiz mumkin.
