Бу мақола шунингдек қолган тилларда ҳам мавжуд:
English 
Русский (Russian)
Бугунги кунда ижтимоий тармоқлар маҳаллий блогерлар томонидан хайп ортидан қувиб, яратилган номақбул контент тўлқинига тўлиб кетди. Интернетни босиб олган пранклар энди бефарқ ҳазиллар бўлишдан тўхтади ва оддий одамларнинг тинчлиги ва хавфсизлигига ҳақиқий таҳдидга айланди. Яқинда Tashkent City Mall’даги Galmart супермаркетида содир бўлган ҳолат шунга яққол мисол бўлди. Бир гуруҳ блогерлар “қувноқ” пранк қилишга уринишди, аммо бунинг ўрнига харидорларнинг ғазабланишига сабаб бўлди. Пранкнинг моҳияти шунда эдики, бир қиз харидорларга яқинлашиб, уларнинг маҳсулотларини тортиб олиб, одамларнинг номақбул реакциясини кузатишга умид қилди, буни эса блогерлар тасвирга олиб турди.
Нима содир бўлди?
Ҳодиса ёш қиз харидорларга яқинлашиб, сўз айтмасдан, уларнинг танлаган маҳсулотларини тортиб олишидан бошланди. Унинг мақсади равшан эди — стресс ҳолати яратиб, одамларнинг реакциясини камерага ёзиш. Бу барча ўтганлар кўз ўнгида содир бўларди, бошқа бир блогер эса барчасини телефонга ёзишга киришди, кейин ижтимоий тармоқларга жойлаштириш мақсадида.
Мана, жабрланувчилардан бири нимани айтиб берди:
“Биз харид қилаётган эдик, тўсатдан бир қиз яқинлашиб, ҳеч нарса демасдан бизнинг пакетларимизни тортиб олишни бошлади. Биз у билан жанжаллашмадик, шунчаки, агар пакетларни олиб кетмоқчи бўлсангиз, кассада пул тўланг, дедик. Кейин улар бу пранк эканини ва барчасини блог учун тасвирга олишганини тушунтиришди. Бизга кайфият йўқолди, улардан видеони ўчиришни сўрадик, улар рози бўлишди, аммо истаҳсизлик билан. Шу билан бирга, бутун кун бузилди,” — дея таъкидлади жабрланувчи.
Жабрланувчилар тинчликни сақлашга ҳаракат қилган бўлса-да, уларнинг кайфияти жуда ёмонлашди. Одамлар харидларини тезда якунлаб, уларни тасвирга олишни тўхтатишни талаб қилишди. Блогерлар видеони ўчиришга истаҳсизлик билан рози бўлишди, аммо буни дарҳол ва тўлиқ қилиб ўчиришмади, бу эса уларнинг шахсий чегараларга ҳурматсизликларини кўрсатади.
Энг ёмони, жабрланувчиларнинг айтишича, супермаркет қўриқчилари номақбул тарзда ҳаракат қилишган, улар жабрланувчиларни гоҳ катта қўриқчига, гоҳ администраторга юборишган. Натижада, одамлар ўз вақтларини сарфламасликка қарор қилишди ва кетиб қолишди. Умид қиламизки, эндиликда супермаркет ўз мижозларини ҳимоя қилиш учун қандайдир чоралар кўради.
Ва афсуски, бу ҳолат ягона эмас
Ижтимоий тармоқлар маҳаллий блогерлар томонидан ўтказилган “ҳазиллар” билан тўлиб кетган. Улар ўтганларга ўйинчоқ пистолет билан тегишишар, сохта жанжаллар уюштиришар ва кўчаларда одамларни безовта қилишар эди.
Пранклар: ҳазил эмас, хавфли
Биринча қарашда, пранклар қувноқ вақт ўтказишнинг бир усулидай туюлиши мумкин, аммо бундай ҳаракатлар кўпинча жиддий оқибатларга олиб келади. Бундай “ҳазиллар” стрессли ва низоли вазиятларни яратади, улар эса жиддий муаммоларга айланиши мумкин. Тартибсизлик ҳолатида одамлар агрессив бўлиб қолишлари мумкин, бу эса тўқнашувлар, жанжаллар ва ҳатто бахтсиз ҳодисаларга олиб келади.
Фақат бу билан блогерлар одамларнинг тинчлигини таҳдид остига қўйибгина қолмай, қонунни ҳам бузадилар. Улар одамларнинг рухсатисиз видеога олиб, оммага тарқатадилар. Ўзбекистон қонунчилиги, бошқа кўплаб мамлакатлар каби, оммавий жойларда шахсларнинг рухсати билан видеога олишни талаб қилади.
Шу билан бирга, пранклар нафақат маънавий норозиликни келтириб чиқариши мумкин, балки жисмоний хавфни ҳам туғдиради. Тасаввур қилинг: кимдир бундай ҳаракатларга кескин жавоб беради — эҳтимол қўрқув ёки шок ҳолатида. Бундай вазиятда одам ўзини ёки атрофидагиларни тасодифан жароҳатлаши мумкин, ҳатто “ҳазил” эканлигини тушунмай туриб, жанжал уюштириб юбориши мумкин.
Бундан ташқари, бундай пранклар назорат қилиб бўлмайдиган реакцияни келтириб чиқариши мумкин. Масалан, агар одам юрак касаллиги ёки асаб касалликлари билан оғриган бўлса, оқибатлар жуда аянчли бўлиши мумкин. Дўкондаги ҳолатда пранкерлар харидорларни қўрқитишга урингани ҳаммаси янада ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин эди. Кутилмаган “ўғирлик” фонида пайдо бўлган стресс осонгина ваҳимага сабаб бўлиши мумкин, бу эса нафақат иштирокчилар, балки атрофдаги барча одамлар учун ҳам хавф туғдиради.
Жамият нима учун қарши туриши керак?
Нормал фуқаролар ҳисобидан “завқланмоқчи” бўлган блогерлар ўз ҳаракатларининг жиддий оқибатларга олиб келиши мумкинлигини тушунишлари керак. Жамият қоидалари бежизга яратилмаган: улар шахсий чегаралар ва ҳар бир фуқаронинг хавфсизлигини ҳимоя қилади. Кимдир бу қоидаларни лайклар ва кўришлар ортидан қувиб бузганда, бу ҳазил эмас, балки хулиганликдир.
Жамият бундай “пранклар”га қарши туриши ва уларни жазосиз қолдирмаслиги керак. Бундай вазиятларга дуч келган одамлар қуйидаги маслаҳатларни беришади: агар пранкерлар шахсий чегараларингизни бузишни бошласа, уларни видеога олишдан қўрқманг, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларини чақиринг ва баёнот беринг. Кам деганда, уларни майда безорилик учун жаримага тортишади.
Хайп учун пранклар — бу ҳазил эмас, балки жамоат тартиби ва хавфсизлигига таҳдид
Ҳар биримиз бундай “ҳазиллар” қурбонига айланишимиз мумкин, ва бу ҳам ҳукумат, ҳам фуқароларнинг ҳаракатларини талаб қилади. Жавобгарлик муқаррар бўлиши керак: шундай қилибгина жамоат жойларида номақбул хатти-ҳаракатлар тарқалишининг олдини олиш мумкин. Ҳаммамиз эслаб қолишимиз керак: бир кишининг эркинлиги бошқа бировнинг эркинлиги бошланган жойда тугайди. Ва ҳеч қандай лайк ёки кўришлар шахсий чегаралар ва атрофдагиларнинг хавфсизлигини бузиш учун асос бўла олмайди.
Қонунчилик нима дейди?
2026 йил сентябрида Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс ва Жиноят кодекси шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузганлик учун жавобгарликни назарда тутувчи қоидалар билан тўлдирилди.
Маъмурий кодекснинг янги 46-1-моддасига кўра, шахснинг шахсий ёки оилавий сирини ташкил этувчи шахсий ҳаёти ҳақидаги маълумотларни унинг рухсатисиз ноқонуний йиғиш ёки тарқатиш 10 дан 40 та БҲМ миқдорида жаримага тортилади.
Маъмурий жазо қўлланилгандан сўнг шу каби ҳаракатларни содир этиш 50 дан 100 та БҲМ миқдорида жарима ёки 2 йилгача тузатиш ишлари билан жазоланади. Бу Жиноят кодексига киритилган янги 141-1-моддада назарда тутилган.
Тежилмас оқибатларга олиб келган, шахсий манфаат ортидан ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган худди шу ҳаракатлар 100 дан 200 та БҲМ миқдорида жарима ёки 1 йилдан 3 йилгача озодликни чеклаш ёки 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Шу билан бирга, ушбу жиноятни содир этган шахс, агар ўз айбини тан олса, жабрланувчи билан ярашса ва етказилган зарарни қопласа, жиноий жавобгарликдан озод этилиши мумкин.
Мақолада сунъий интеллект томонидан амалга оширилган таржима сабабли хатолар бўлиши мумкин. Тафсилотларни аниқлаш учун мақоланинг русча версиясига мурожаат қилинг. Агар хатоликларни сезсангиз, материални тузатиш учун Uzvaibik_bot телеграм-ботига ёзишингиз мумкин.
