Бу мақола шунингдек қолган тилларда ҳам мавжуд:
English 
Русский (Russian)
Ўзбекистонда пенсия тизимини ислоҳ қилиш концепцияси лойиҳасини ишлаб чиқиш учун ишчи гуруҳ ташкил этилди. Бу лойиҳа 2025 йилнинг 1 мартига қадар Президент маъмуриятига тақдим этилиши керак. Аниқки, ислоҳотнинг асосий йўналишларидан бири пенсия ёшини босқичма-босқич 65 ёшга кўтариш бўлади, бу илгари Жаҳон банки томонидан тавсия қилинган эди. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда аёллар 55 ёшда, эркаклар эса 60 ёшда пенсияга чиқади. Аммо бундай ташаббус жамиятда жиддий баҳс ва танқидларни келтириб чиқармоқда ва бу бежиз эмас.
Чет эл ечимларини механик равишда кўчириш ўрнига, Ўзбекистон шароитига мос келадиган маҳаллий ёндашувларни қидириш керак. Мамлакатнинг ўзига хос ижтимоий ва иқтисодий воқеликларини ҳисобга олсак, пенсия ёшини ошириш самарали бўлмаслиги ва ҳатто вайронкор қадам бўлиши мумкин, агар аҳоли турмуш даражасини ва ижтимоий ҳимояни яхшилаш бўйича кенг қамровли чоралар кўрилмаса.
Мамлакатда бундай ислоҳотни жуда муаммоли қиладиган ижтимоий, иқтисодий ва тиббий омиллар мавжуд. Келинг, уларни тушуниб кўрайлик.
Қисқа умр кўриш даври Ўзбекистонда ўртача умр кўриш даври эркаклар учун 72 йил, аёллар учун эса 77 йилни ташкил қилади. Бу ривожланган давлатлардаги кўрсаткичлардан анча паст. Агар эркаклар 65 ёшда пенсияга чиқса, бу уларнинг фақат бир неча йил давомида ёки умуман пенсияга чиқа олмаслигини англатади. Бу пенсия тизимининг моҳиятини шубҳа остига қўяди, чунки тизимнинг мақсади кексаликда муносиб турмуш даражасини таъминлашдир.
“Бизга кўпинча ривожланган давлатларда одамлар 65 ёшда пенсияга чиқиши мисол қилиб келтирилади. Лекин бир нарса бор: 2024 йил статистика агентлиги маълумотларига кўра, Ўзбекистонда эркакларнинг ўртача умри 72 йил, биз билан кўп таққосланадиган Швейцарияда эса 82 йил. Шу билан бирга, тез ёмонлашаётган экология, сув ва турмуш сифатини ҳам ҳисобга олиш керак. Шу сабабли, эркакларимиз ҳали ҳам камроқ яшаши мумкин. Ўртача ҳисобда, ўзбекистонлик пенсия ҳуқуқидан фақат 7 йил фойдаланади, швейцариялик эса 17 йил. Бу адолатлими? Буни адолатли деб бўлмайди. Ривожланган мамлакатларда пенсия ёши нафақат умр давомийлиги, балки фаровонлик билан ҳам белгиланади”, — дейди блогер ва жамоат арбоби Ислом Капарзо.
Капарзонинг фикрига кўра, пенсия ёшини ошириш нафақа тўловларини узайтиришнинг бир усули бўлиб, беш йил давомида фуқаролардан нафақа бадалларини тўплашни давом эттиришдир. Бу жуда катта маблағларни бўшатади, уларни, масалан, халқаро кредитларни тўлаш учун ишлатиш мумкин.
“Пенсия ёшини беш йилга оширсангиз, пенсия миқдори ҳам беш мартага ошиши керак”, — дейди Капарзо.
Меҳнат шароити Ўзбекистонда кўп одамлар оғир шароитларда — ишлаб чиқариш, қишлоқ хўжалиги ва қурилиш майдонларида ишлайди. Бу соҳалар катта жисмоний куч талаб қилади, шунинг учун 55-60 ёшдан кейин одамлар тўлиқ ишлашга тўсқинлик қиладиган соғлиқ муаммоларига дуч келади. Бундай ишчилар учун пенсия ёшини ошириш нафақат уларнинг турмуш даражасини пасайтиради, балки ҳаддан ташқари чарчаш ва стресс билан боғлиқ касалликлар сонини кўпайтиришга олиб келади.
Тиббий хизмат кўрсатишнинг етарли даражада эмаслиги Кўпинча мисол қилиб келтириладиган ривожланган мамлакатларда тиббиёт тизими одамларга 75-80 ёшгача фаол ҳаёт кечириш имконини беради ва уларнинг соғлиғини юқори даражада қўллаб-қувватлайди. Аммо Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш тизими бунчалик ривожланмаган ва кўплар учун сифатли тиббий хизматга кириш ҳамон қийин. Бу ҳам ижтимоий тенгсизликни кучайтиради — бойлар хусусий тиббиётдан фойдаланиши мумкин, камбағаллар эса ёмонлашиб бораётган соғликдан азият чекади.
Нега Ўзбекистонни ривожланган давлатлар билан таққослаш мумкин эмас? Пенсия ёшини оширишни оқлаш учун кўпинча Германия, Франция, Буюк Британия каби ғарб мамлакатлари тажрибасига мурожаат қилинади, лекин бу бундай таққослаш бир неча сабабларга кўра нотўғри:
Турмуш даражаси ҳар хил. Европа ва Шимолий Америка давлатларида одамлар анча яхши яшайдилар: уларда сифатли тиббий хизматдан фойдаланиш имкони бор, овқатланиш рациони мувозанатлироқ, иш шароити қулайроқ ва энг муҳими — ойлик маошлар юқори. Бу фуқароларга кексалик учун етарли маблағ йиғиш ва узоқроқ яшаш имконини беради.
Ижтимоий ҳимоя даражаси. Ғарб мамлакатларида ривожланган ижтимоий ҳимоя тизими мавжуд бўлиб, унга тиббий суғурта, ишсизлик нафақалари ва кексалар учун кенг қамровли ижтимоий хизматлар киради. Ўзбекистонда бу дастурлар ҳали ривожланиш босқичида ва кўплаб пенсионерлар давлат томонидан етарли қўллаб-қувватлашсиз қолмоқда.
Умр кўриш давомийлиги. Тавсия этилганидек, ривожланган мамлакатларда ўртача умр давомийлиги Ўзбекистонга нисбатан 10-15 йилга узунроқ. Бу уларга узоқроқ ишлаш ва юқори турмуш сифатини сақлаш имконини беради. Ўзбекистонда эса турмуш ва соғлиқ шароити идеалдан йироқ бўлганлиги учун бу моделларни кўчириш ижтимоий муаммоларни кучайтиришга олиб келиши мумкин.
Шуни таъкидлаш керакки, муаммо фақат пенсия ёшида эмас. Уни ошириш кенг қамровли муаммолардан фақат бири. Бундай ислоҳотларни ўтказишдан олдин ҳукуматга бошқа соҳаларни яхшилаш керак: сифатли тиббий хизматга киришни таъминлаш, кекса ходимлар учун малака ошириш дастурларини қўллаб-қувватлаш, иш шароитларини яхшилаш ва барқарор ижтимоий ҳимоя тизимини яратиш.
Мақолада сунъий интеллект томонидан амалга оширилган таржима сабабли хатолар бўлиши мумкин. Тафсилотларни аниқлаш учун мақоланинг русча версиясига мурожаат қилинг. Агар хатоликларни сезсангиз, материални тузатиш учун Uzvaibik_bot телеграм-ботига ёзишингиз мумкин.
